Jak wynika z przepisów prawa rodzinnego, podstawowym ustrojem majątkowym, który łączy małżonków jest majątkowa wspólność ustawowa. Powstaje ona z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Trwa ona do śmierci któregoś z małżonków lub do chwili orzeczenia rozwodu lub separacji. Założeniem wspólności ustawowej jest istnienie majątku wspólnego małżonku oraz majątku osobistego każdego z nich. Małżonkowie mogą też samodzielnie zdecydować o tym, jak ma wyglądać sfera majątkowa ich związku. Małżeńskie ustroje majątkowe to dokładnie zasady normujące stosunki majątkowe między małżonkami.
Majątek wspólny i osobisty małżonków – ustawowy ustrój majątkowy
Zasadą jest, że do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe, które zostały nabyte przez obojga małżonków lub przez jednego z nich w czasie trwania wspólności. Majątek osobisty każdego z małżonków ściśle określa ustawa.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie.
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Małżeńskie ustroje majątkowe – umowny ustrój majątkowy
Ze względu na doświadczenia nieudanych związków lub też z uwagi na aspekt ekonomiczny, małżonkowie mogą zdecydować się na zachowanie niezależności w sferze majątkowej. W takim wypadku konieczne jest zawarcie pomiędzy małżonkami umowy zwanej intercyzą w formie aktu notarialnego. Intercyza może zostać zawarta przed wstąpieniem w związek małżeński lub w trakcie trwania małżeństwa.
W drodze umowy można także: zmodyfikować wspólność ustawową poprzez jej rozszerzenie bądź ograniczenie, ustanowienie rozdzielności majątkowej lub ustanowienie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Małżeńskie ustroje majątkowe – przymusowy ustrój majątkowy
Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Może żądać tego również wierzyciel jednego z małżonków, jeśli uprawdopodobni, że zaspokajanie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Rozdzielność majątkowa z mocy samego prawa powstaje w wyniku orzeczenia rozwodu bądź separacji lub unieważnienia małżeństwa. Powstaje ona również w chwili śmierci lub ubezwłasnowolnienia któregoś z małżonków lub ogłoszenia jego upadłości.