W pierwszej kolejności do spadku powołane z ustawy są dzieci i małżonek spadkodawcy. Dziedziczą oni w równych częściach. Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Istnieją jednak dwa przypadki, gdy współmałżonek nie będzie dziedziczył.
Kiedy małżonek nie dziedziczy – art. 940 k.c.
Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Kiedy małżonek nie dziedziczy – art. 928 k.c.
Małżonek nie będzie dziedziczył, gdy zostanie uznany za niegodnego dziedziczenia. Sytuacja ma miejsce, jeśli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Gdy spadkodawca przebaczył małżonkowi, małżonek, któremu przebaczono dziedziczy na zasadach ogólnych.
Co z dziedziczeniem w czasie separacji?
Orzeczenie separacji niesie ze sobą takie same skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Małżonek pozostający w separacji nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych osoby zmarłej. Taka sytuacja będzie miała miejsce wyłącznie w przypadku separacji sądowej, gdy orzeczenie separacji w chwili otwarcia spadku będzie prawomocne. W przypadku, gdy spadkodawca umrze przed uprawomocnieniem się orzeczenia separacji, małżonek będzie dziedziczył na mocy ustawy.
Odwołanie testamentu
Spadkodawca ma prawo odwołać cały testament lub jego poszczególne postanowienia. Przy czym należy pamiętać, że w chwili sporządzania testamentu, spadkodawca musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych.
Wyłączenie od zachowku przez wydziedziczenie
Aby można było wyłączyć małżonka od zachowku przez wydziedziczenie, muszą nastąpić konkretne przesłanki. Małżonek, czyli osoba uprawniona do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.