Zgodnie z artykułem Kodeksu cywilnego, zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Roszczenie o zachowek przysługuje również wtedy, gdy doszło do dziedziczenia ustawowego. Osoby spoza tego kręgu nie mają prawa do zachowku, nawet jeżeli pozostawały w bliskiej zażyłości ze spadkobiercą. Sprawdź, kogo dokładnie dotyczy brak prawa do zachowku.
Brak prawa do zachowku – wydziedziczenie
W myśl podstawowej zasady prawo do zachowku przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy. Zachowek nie przysługuje osobom spoza tego kręgu, na przykład rodzeństwu rodziców lub ich dzieciom, teściom, synowej czy zięciowi.
Brak prawa do zachowku ma miejsce także w przypadku osób, które zostały wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie. Wydziedziczenie polega na pozbawieniu zstępnych, małżonka lub rodziców prawa do zachowku. Wydziedziczyć można osoby wyłącznie w przypadkach ściśle określonych przepisami:
- gdy uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- gdy uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności,
- gdy uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Spadkodawca wydziedziczenia musi dokonać w testamencie, przy czym nie ma obowiązku posługiwania się terminem „wydziedziczenie”. Z wydziedziczeniem nie będzie miała miejsca sytuacja, gdy spadkodawca przebaczył osobie uprawnionej do zachowku niezależnie od sposobu. Do przebaczenia dochodzi także wtedy, gdy spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, ale działał z właściwym rozeznaniem. Osoby uznające się za niesłusznie wydziedziczone mogą dochodzić swoich praw przed sądem, składając pozew o zapłatę zachowku przeciwko innym spadkobiercom, przy czym konieczne jest wówczas udowodnienie racji. Wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych spadkobiercy, którzy nie tracą prawa do zachowku.
Brak prawa do zachowku a osoby, które zrzekły się dziedziczenia
Spadkobierca ustawowy może w oparciu o umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego, a skutki prawne wywołuje dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje także zstępnych spadkobiercy zrzekającego się dziedziczenia, chyba że umówiono się inaczej. Prawo przewiduje możliwość uchylenia zrzeczenia się dziedziczenia na podstawie kolejnej umowy zawartej pomiędzy spadkobiercą i spadkodawcą.
Brak prawa do zachowku – osoby uznane za niegodne dziedziczenia
Spadkodawca może uznać zstępnego za niegodnego dziedziczenia, a wówczas spadkobiercy nie będzie przysługiwało prawo do zachowku. Do uznania za niegodnego dziedziczenie może dojść wyłącznie w przypadkach wskazanych w Kodeksie cywilnym, a dokładnie wtedy, gdy spadkobierca:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu lub w ten sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił testament.
Osoba uznana za niegodną dziedziczenia zostaje uznana, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Nie przysługuje jej zachowek, natomiast uznanie za niegodnego dziedziczenia nie obejmuje zstępnych osoby niegodnej, które mają prawo do zachowku.
Brak prawa do zachowku a osoby, które odrzuciły spadek
Oświadczenie o odrzuceniu spadku jest nieodwołalne, chyba że zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby. Z chwilą odrzucenia spadku ustaje także uprawnienie do dziedziczenia ustawowego, a co za tym idzie, osobie nie przysługuje zachowek. Odrzucenie spadku przez spadkobiercę nie wpływa na prawo do zachowku dla jego zstępnych.