Świadkiem koronnym jest podejrzany, który został dopuszczony do składania zeznań w charakterze świadka, na zasadach i w trybie określonych ustawą o świadku koronnym z dnia 25 czerwca 1997 roku. Przepisy ustawy stosuje się w sprawach o przestępstwo w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa.
Instytucja świadka koronnego ma na celu zwalczanie zorganizowanej przestępczości. Świadek, który chce zeznawać przeciwko członkom swojej grupy, otrzymuje w zamian określone w ustawie uprawnienia Przede wszystkim sprawca nie podlega karze za przestępstwa, w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym niniejszą ustawą. Sąd w niektórych wypadkach może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub warunkowo zawiesić jej wykonywanie.
Zanim jednak to nastąpi muszą zostać spełnione poniższe trzy przesłanki, aby podejrzany (przestępca) mógł otrzymać status świadka koronnego i sąd dopuścił dowód z jego zeznań.
- Do chwili wniesienia aktu oskarżenia podejrzany musi przekazać w swoich wyjaśnieniach organowi prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą przyczynić się do ujawnienia pozostałych sprawców przestępstwa, jego okoliczności, ujawnienia kolejnych przestępstw lub ich zapobieżeniu.
- Ujawnić swój majątek oraz majątek pozostałych członków grupy przestępczej.
- Zobowiązać się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób i okoliczności związanych z przestępstwem.
Dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego może zostać uzależnione od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowej z przestępstwa oraz naprawienia szkody wyrządzonej nim.
Kto nie może być świadkiem koronnym?
Świadkiem koronnym nie może być osoba, która:
- usiłowała, współdziałała lub popełniła zbrodnię zabójstwa
- nakłaniała inną osobę do popełnienia czynu zabronionego
- kierowała zorganizowaną grupą przestępczą, której celem było popełnienie przestępstwa
Specjalna ochrona świadka koronnego
W razie zagrożenia życia lub zdrowia świadek koronny jak również osoba jemu najbliższa objęci zostają specjalnym systemem ochrony. Tak więc przysługuje im prawo do:
- pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia
- wydania dokumentów umożliwiających używania innych niż własne danych osobowych
- wydania dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy państwowej
- w szczególnych wypadkach przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego lub operacji plastycznej usuwających charakterystyczne elementy wyglądu
W razie braku możliwości zatrudnienia świadka koronnego lub osoby dla niego najbliższej może zostać przyznana im pomoc finansowa na pokrycie kosztów utrzymania jak również na pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej.
Specjalna ochrona tożsamości świadka incognito
W nawiązaniu do instytucji świadka koronnego zasadne staje się przedstawienie instytucji świadka incognito. Świadkiem incognito może być w przeciwieństwie do świadka koronnego każda osoba wezwana przez sąd do złożenia zeznań lub taka, która zeznania chce złożyć dobrowolnie, a wobec której występuje zagrożenie życia, zdrowia, wolności lub zagrożenia mienia w znaczącym rozmiarze.
Decyzja o anonimizacji zostaje wydana w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora, a w postępowaniu sądowym przez sąd. Świadkiem anonimowym jest więc osoba, której tożsamość nie jest znana nikomu innemu niż sądowi i prokuratorowi. W razie konieczności dane osobowe może znać jeszcze funkcjonariusz Policji prowadzący postępowanie.
Kolejnym warunkiem ochrony anonimowego świadka jest to, że protokół z jego przesłuchania zostaje udostępniany oskarżonemu lub jego obrońcy jedynie w sposób uniemożliwiający ujawnienie jego tożsamości.