Choć ustawodawca przewiduje zasadę swobodnego testowania, to nie jest ona równoznaczna temu, że osoba zainteresowana ma pełną dowolność. Przepisy Kodeksu cywilnego wyznaczają katalog nakazów i zakazów, od spełnienia których uzależniona jest ważność testamentu.
Zgodnie z art. 941 Kodeksu cywilnego rozporządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Ten może przy tym zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy. Oznacza to, że w praktyce istnieje zakaz sporządzania testamentów wspólnych. Ustawodawca w Kodeksie cywilnym wskazał również na przesłanki, które gwarantują, że dokument będzie ważny.
Przesłanki nieważności testamentu
Polski system prawny przewiduje, że testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
- pod wpływem groźby.
Wśród innych przesłanek, które powodować będą nieważność testamentu wymienić należy:
- brak zdolności testowania,
- naruszenie zakazu sporządzania testamentów wspólnych,
- brak osobistego sporządzenia testamentu,
- naruszenie przepisów dotyczących formy sporządzenia testamentu,
- wystąpienie wad oświadczeń woli,
- brak woli testowania.
Kto nie może sporządzić ważnego testamentu?
Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, testament sporządzić może osoba pełnoletnia (osoba, która ukończyła 18 lat lub – jeżeli nie osiągnęła wskazanego wieku – zawarła związek małżeński). W praktyce oznacza to, że ważnego testamentu nie może napisać między innymi osoba, która nie ukończyła 18 roku życia lub jest całkowicie ubezwłasnowolniona.
Wady oświadczenia woli
Wszystkie trzy wymienione powyżej wady oświadczeń woli (w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, pod wpływem groźby) powodują, że przygotowany testament nie będzie wywoływał skutków. Zgodnie z art. 945 § 2 Kodeksu cywilnego na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można powołać się po upływie trzech lat od dnia, w którym „osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdy razie po upływie lat dziesięciu od otwartego spadku”.
Forma nie jest bez znaczenia
Osoba, która chce spisać testament musi pamiętać, że nie może sporządzić go w dowolnej formie. Prawo przewiduje, że konieczne jest zachowanie odpowiedniej formy. To gwarantuje, że będzie on uznany za ważny. W przeciwnym razie sporządzenie testamentu będzie nieważną czynnością prawną.