Jeżeli spadkobierca nie zostawił testamentu, to mówi się o tak zwanym dziedziczeniu ustawowym. W praktyce możliwości jest tu wiele, wszystko zależy wyłącznie od liczby spadkobierców. Kto jest uprzywilejowany?
Gdy mowa o dziedziczeniu ustawowym, spadkobierców można podzielić na trzy grupy. Mowa tu konkretnie o takich osobach, jak:
- małżonek i dzieci zmarłego – są w pierwszej kolejności powoływani do spadku i dziedziczą w równych częściach. Zgodnie jednak z art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego: „Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku”;
- małżonek, rodzice, rodzeństwo i dzieci rodzeństwa – powoływani są do spadku wówczas, gdy brak zstępnych spadkodawcy;
- gmina i Skarb Państwa – zgodnie z art. 935 Kodeksu cywilnego dzieje się tak wtedy, gdy brak małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy. Spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, zaś jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić lub znajdowało się ono poza granicami Rzeczpospolitej, spadek przypada Skarbowi Państwa.
Dziedziczenie przed dziadków
Zgodnie z zapisami w Kodeksie cywilnym, możliwe jest dziedziczenie przez dziadków (art. 934), ale tylko i wyłączenie wówczas, gdy brak jest zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli jednak któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przechodzi na jego zstępnych.
Jak dziedziczą małżonkowie?
Osobnymi zapisami ustawodawca reguluje sprawy dziedziczenia pomiędzy małżonkami. Zgodnie z art. 935 Kodeksu cywilnego przepisy o powoływaniu do dziedziczenia z ustawy nie mają zastosowania do małżonka spadkodawcy, który pozostawał w separacji. Analogicznie małżonek wyłączony jest z dziedziczenia wówczas, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, zaś samo żądanie było zasadne. Wyłączenie małżonka z dziedziczenia następuje przy tym na mocy stosowanego orzeczenia sądu.
Dziecko, które nie dożyło spadku
W praktyce może się okazać, że otwarcia spadku nie dożyło dziecko spadkodawcy. W takim przypadku udział spadkowy, który by my przypadał, przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy i to w częściach równych. Wyliczenia dokonuje się tu obliczając udział zmarłego dziecka i ten z kolei jest dzielony po równo pomiędzy jego dzieci. Podobnie postępuje się wówczas, gdy dziecko spadkodawcy ma zostać wyłączone z dziedziczenia.
Składanie wniosku
Ustaleniu kręgu osób, które mają prawo do spadku po zmarłym, służyć ma przeprowadzenie postępowania w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku. Takie wydawane jest przez Sąd Rejonowy i tam też należy skierować wypełniony wniosek wraz z załącznikami. Warto przy tym podkreślić, że powinien być to Sąd Rejonowy, który właściwy jest dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli takiego nie można ustalić, to kierować należy się zasadą, że powinien być to sąd właściwy dla miejsca, w którym znajduje się masa spadkowa.