Zakończenie małżeństwa niesie ze sobą jasne możliwości dla małżonków, którzy mogą wnieść do sądu sprawę o podział wspólnego majątku. W ramach rozpadu nieformalnego związku sytuacja jest skomplikowana, ponieważ kodeks rodzinny i opiekuńczy, jak i cywilny nie przewiduje przepisów, które odnosiłyby się do niej. Sądy najczęściej przyjmują jako podstawę prawną rozliczeń bezpodstawne wzbogacenie.
Rozliczenie konkubinatu – Sąd Najwyższy i Sądy Apelacyjne
Do rozliczenia konkubinatu nie można stosować ani wprost, ani przez analogię przepisów z zakresu małżeńskich stosunków majątkowych. W przeciwieństwie bowiem do związku małżeńskiego oraz małżeńskiej wspólności ustawowej, w przypadku konkubinatu z samego faktu wspólnego pożycia stron, prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, nie wynika domniemanie współwłasności poszczególnych rzeczy.
Warto pamiętać jednak, że roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia można dochodzić wyłącznie w sytuacji, jeśli brak jest innej podstawy prawnej.
Rozliczenie konkubinatu – przepisy i współwłasności
Rzeczy nabyte w czasie nieformalnego związku wspólną wolą nabycia ich na współwłasność stają się przedmiotami objętymi współwłasnością w częściach ułamkowych, do których należy stosować odpowiednie przepisy K.C. o współwłasności.
Rozliczenie majątku uzyskanego w trakcie konkubinatu na podstawie przepisów o nakładach na cudzą rzecz
Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych.
Samoistny posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem.
Samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.
Jednakże gdy połączenia dokonał samoistny posiadacz w złej wierze albo samoistny posiadacz w dobrej wierze po chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.
Konkubinat jak spółka cywilna
Sądy zdecydowanie rzadko traktują konkubinat jako spółkę cywilną. Mówi się o niej wtedy, gdy partnerzy prowadzili w czasie trwania konkubinatu wspólny biznes.