Służebność osobista to pojęcie z dziedziny prawa rzeczowego. Do tej samej kategorii należy również, zagwarantowane przepisami Konstytucji prawo własności, które jest w tym przypadku prawem najsilniejszym. Poniżej w hierarchii ważności znajdują się gwarantowane zapisami Kodeksu cywilnego, ograniczone prawa rzeczowe, czyli właśnie „służebności”.
Jaka służebność?
Służebności de facto nie stanowią jednej kategorii praw rzeczowych, a jedynie wąski zakres tych praw. Można podzielić je na dwie kategorie: służebności gruntowe i osobiste. Pierwsza z nich wiąże się ze służebnością na rzecz danego terenu czy nieruchomości – na przykład tzw. służebność przesyłu czyli prawo do korzystania z urządzeń przesyłu energii czy substancji znajdujących się na danym terenie przez osoby nie będące jej właścicielami.
Służebność osobista wiąże się również z prawami posiadania nieruchomości, ale tylko tych ustanawianych w stosunku do określonej osoby fizycznej, mających na celu zaspokojenie jej osobistych potrzeb. Mówiąc oględnie, służebność osobista to prawo do korzystania z danej nieruchomości – domu, mieszkania, jakie właściciel przyznaje członkowi rodziny czy też osobie trzeciej. Służebność osobista nie ma zastosowania w przypadku osób prawnych.
Umowa służebności
Umowa, w której zawierać się będą zapisy o służebności osobistej musi być umową stron i mieć formę aktu notarialnego. Może to być umowa o charakterze autonomicznym lub też wynikać na przykład z umowy darowizny czy dożywocia.
Najczęściej spotykanym typem służebności osobistej w polskim prawie jest służebność mieszkania, której warunki określają zapisy art. 301 – 302 Kodeksu cywilnego. Ten rodzaj służebności towarzyszy między innymi umowom darowizn nieruchomości czy przeniesienia gospodarstwa rolnego. Warunki, na jakich tego typu związek prawny będzie się opierał zależą od konkretnych zapisów umowy, najczęściej jednak ustala się, że służebność będzie obejmowała prawo do zamieszkania na danym terenie. Pojęcie „zamieszkania” należy bardzo precyzyjnie zdefiniować – określenie, w jakim stopniu dana osoba będzie uprawniona do eksploatacji nieruchomości może mieć kluczowe znaczenie w przypadku, kiedy właściciel uzna, że nie zajmuje się ona daną nieruchomością w sposób należyty i będzie chciał jej prawa służebności pozbawić.
Prawo służebności – kiedy można się na nie powołać?
Na prawo służebności osobistej można powołać się również w przypadku korzystania przez członków wspólnoty mieszkaniowej z części wspólnych danego budynku – komórek, strychów czy klatek schodowych, czyli elementów które nie są jednoznacznie przypisane do konkretnych mieszkań. Jeśli dany członek wspólnoty nie wywiązuje się ze swoich obowiązków na rzecz utrzymania danej części wspólnej w należytym porządku lub też dopuszcza się związanych z tym rażących uchybień, prawo służebności może stanowić podstawę do ubiegania się przez właściciela nieruchomości o odszkodowanie z tego tytułu.