Skutkiem ubezwłasnowolnienia jest całkowite lub częściowe pozbawienie osoby zdolności do czynności prawnych. Przez zdolność do czynności prawnych rozumie się zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Zdolność do czynności prawnych jest więc zdolnością do nabywania praw i zaciągania zobowiązań.
Mamy więc do czynienia z dwoma rodzajami ubezwłasnowolnienia:
- ubezwłasnowolnieniem całkowitym
- ubezwłasnowolnieniem częściowym
Przesłanki ubezwłasnowolnienia
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły lat 13, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
Aby osoba pełnoletnia lub osoba, która ukończyła 13 lat mogła być ubezwłasnowolniona całkowicie, a w przypadku osoby pełnoletniej również i częściowo, musi zostać stwierdzona u niej:
- choroba psychiczna
- niedorozwój umysłowy
- innego rodzaju zaburzenie psychiczne szczególnie pijaństwo lub narkomania
Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego
Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione nie mogą względem wobec siebie podejmować żadnych czynności prawnych, np.:
- zawierać umów sprzedaży
- zawierać związku małżeńskiego
- głosować
- przyjąć ani dać spadek
- przyjąć darowiznę
- podjąć pracę
- podejmować decyzje o swoim leczeniu
W przypadku, gdy osoba całkowicie ubezwłasnowolniona dokona czynności prawnej, czynność ta jest nieważna. W przypadku, gdy osoba ta zawarła umowę w drobnych sprawach dnia codziennego, np. zakup pieczywa, to jeśli nie jest ona rażąco krzywdząca dla ubezwłasnowolnionego, umowa ta staje się ważna w chwili jej wykonania.
Osobie ubezwłasnowolnionej całkowicie przydzielony zostaje opiekun, który w jej imieniu podejmuje różne decyzje prawne.
Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego
Osoby częściowo ubezwłasnowolnione mogą zawierać umowy w bieżących sprawach, np. robić drobne zakupy, iść samemu do lekarza, podjąć pracę i dysponować swoim wynagrodzeniem. Nie mogą jednak dokonywać czynności prawnych nie mieszczących się w zakresie drobnych spraw życia codziennego, np. kupić, sprzedać mieszkanie (nieruchomość), sporządzić testament.
Osobie ubezwłasnowolnionej częściowo przydzielony zostaje kurator.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie
Wniosek o ubezwłasnowolnienie do sądu okręgowego w miejscu zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek może złożyć: małżonek, krewni w linii prostej (dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy, prokurator okręgowy.