Jednym ze środków probacyjnych, czyli takich, które wiążą się z poddaniem sprawcy przestępstwa próbie jest warunkowe umorzenie postępowania. Z punktu widzenia zainteresowanego ważne jest, że możliwość zastosowania tego środka przez sąd ma charakter fakultatywny.
Zgodnie z art. 66 § 1 Kodeksu karnego: „Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa”. Inaczej mówiąc, choć uznana zostaje wina oskarżonego, jak również okoliczności przestępstwa, sprawcy zostaje wyznaczony okres próby.
Kiedy stosuje się warunkowe umorzenie?
Nie w każdej sytuacji możliwe jest zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania. Z wyżej cytowanego przepisu można wskazać na przesłanki, które muszą być spełnione. Mowa tu o:
- winie oskarżonego, która nie jest znaczna,
- społecznej szkodliwości czynu, która również nie jest znaczna,
- okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,
- postawa sprawcy i jego dotychczasowy sposób życia wskazują, że będzie przestrzegał on porządku prawnego,
- czyn zarzucany oskarżonemu jest zagrożony karą, która nie przekracza 3 lat pozbawienia wolności.
Z punktu widzenia sprawy ważne jest, że od ostatniej zasady istnieje odstępstwo. Otóż, jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą i naprawił lub uzgodnił z pokrzywdzonym sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie postępowania może być zastosowane także w stosunku do sprawcy przestępstwa, które zagrożone jest karą, którą nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności.
Okres próby i obowiązki sprawcy
Warunkowe umorzenie postanowienia następuje zawsze na okres próby. Ten, zgodnie z art. 67 § 1 Kodeksu karnego, wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Do obligatoryjnych obowiązków sprawcy należy zawsze naprawienie szkody, która została wyrządzona przestępstwem. Ponadto, fakultatywnie w stosunku do sprawcy sąd może zadecydować o oddaniu go pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej. W przypadku tych ostatnich mowa o takich, do których działalności należy między innymi troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Dodatkowo sąd może również:
- orzec świadczenie pieniężne lub nawiązkę,
- orzec zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2,
- zobowiązać sprawcę do przeproszenia pokrzywdzonego,
- zobowiązać sprawcę do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających.
Powyżej wymieniony katalog fakultatywnych środków, które można zastosować w stosunku do sprawcy nie jest zamknięty. Wszystkie środki wymienione zostały w art. 67 § 3 Kodeku karnego.
Podjęcie postępowania
Podobnie, jak przy zastosowaniu dodatkowych środków, tak i przy podjęciu postępowania warunkowego umorzonego, mowa o obligatoryjnych, jak i fakultatywnych przesłankach. I tak, zgodnie z art. 68 § 1 Kodeksu karnego: „Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany”. Sąd może też podjąć postępowanie wówczas, gdy sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny. Mowa tu o:
- popełnieniu innego przestępstwa niż przestępstwo umyślne,
- uchylania się przez sprawcę od dozoru,
- uchylania się przez sprawcę od wykonania nałożonego środka karnego,
- nie wywiązywania się z ugody zawartej z pokrzywdzonym.
Warto przy tym zaznaczyć, że postępowania warunkowo umorzonego nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.