Odpowiedzialność karna nieletnich uregulowana jest głównie w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich i kodeksie karnym.
Wiek a odpowiedzialność
Czyn zabroniony popełniony przez osoby, które nie ukończyły 13 lat sąd traktuje jako przejaw demoralizacji nieletniego. Może zastosować wobec niego środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Jeżeli nieletni dopuszcza się czynu zabronionego między 13 a 17 rokiem życia sąd również stosuje wobec niego środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jeżeli jednak ukończył on 15 lat, a dopuścił się poniższych czynów może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym. Są nimi:
- zamach na życie Prezydenta
- zabójstwo
- ciężki uszczerbek na zdrowiu
- spowodowania niebezpiecznych zdarzeń, np. pożar
- piractwo (kontrola nad statkiem wodnym lub powietrznym)
- katastrofa w ruchu lądowym
- gwałt zbiorowy
- wzięcie zakładnika
- rozbój
Gdy sprawca dopuszcza się czynu zabronionego między 17 a 18 rokiem życia sąd stosuje przepisy kodeksu karnego. Wyjątkowo, jeśli czyn jest występkiem sąd może zastosować zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze, które są przewidziane dla nieletnich.
Jaka kara dla nieletniego w świetle prawa karnego?
Wymierzanie kary nieletniemu ma na celu jego wychowanie. Wobec nieletniego sprawcy nie może zostać orzeczona kara przekraczająca dwie trzecie górnej granicy ustawowego zagrożenia. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich
Demoralizacją jest zespół różnych negatywnych zachowań manifestowanych przez nieletnich występujących systematycznie i mających utrwalony charakter.
Czynem karalnym jest czyn zabroniony przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich jako przestępstwo, przestępstwo skarbowe lub wykroczenie określone w artykułach: 51, 69, 74, 76, 85, 122 kodeksu wykroczeń.
Wobec nieletniego sąd rodzinny może:
- udzielić upomnienia
- zobowiązać nieletniego do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia
- ustanowić nadzór rodziców lub opiekuna
- zastosować nadzór kuratora
- orzec zakaz prowadzenia pojazdów
- orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej lub zakładzie poprawczym