Testament to oświadczenie woli spadkodawcy, który sporządzany jest na wypadek śmierci. Prawo spadkowe dzieli testamenty na dwa rodzaje. Są to mianowicie testamenty zwykłe i szczególne.
Testamenty zwykłe
Testamenty zwykłe mogą być sporządzone przez każdą osobę mającą zdolność do czynności prawnych w każdym czasie. Bez różnicy na to ile czasu upłynie pomiędzy sporządzeniem takiego testamentu a jego otwarciem (śmiercią spadkodawcy), będzie on ważny. Musi jednak zostać spełniony warunek, że spadkodawca nie odwołał testamentu.
Do testamentów zwykłych zalicza się:
- testamenty własnoręczne (holograficzne)
Spisywane są one w całości odręcznie przez spadkodawcę na papierze. W kodeksie cywilnym jasno zostało określone, że taki testament nie może zostać sporządzony na maszynie do pisania czy komputerze. Nie może zostać spisany przez inną osobę i podpisany przez spadkodawcę. Podpis spadkodawcy jest wymagany. Testament własnoręczny nie wymaga świadków przy jego spisywaniu i może być przechowywany w domu. Niemniej jednak warto oddać go do rąk notariusza, by został on odnotowany w Notarialnym Rejestrze Testamentów. Z takiego rejestru nie da się dowiedzieć, co stanowi treść testamentu, a jedynie kwestię, że został on sporządzony.
- testamenty notarialne
Sporządzane są w obecności notariusza. Testament notarialny przyjmuje formę aktu notarialnego. Po odczytaniu przez notariusza, lub inną osobę przez niego wskazaną treści aktu, zostaje on podpisany przez spadkodawcę i notariusza.
- testamenty allograficzne
Są to testamenty spisane przez inną osobę niż spadkodawca, która musi być osobą urzędową. Kodeks cywilny określa dokładnie, że może nią być:
- wójt (burmistrz, prezydenta miasta)
- starosta
- marszałek województwa
- sekretarz powiatu lub gminy
- kierownik urzędu stanu cywilnego
Oprócz osoby urzędowej przy sporządzeniu tego rodzaju testamentu powinno być dwoje świadków (nie beneficjentów).
Oświadczenie spadkodawcy spisywane jest w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie protokół ten jest odczytywany w obecności świadków i podpisany przez spadkodawcę, osobę urzędową i świadków. Jeśli spadkodawca nie może się podpisać, sporządza się w takim wypadku odpowiednią adnotację w protokole.
Testamentu allograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme.
Testamenty szczególne
Testamenty takie sporządzane są w wyjątkowych okolicznościach, a ich ważność jest ograniczona w czasie.
Do testamentów szczególnych zalicza się:
- testamenty ustne
Spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej trzech świadków. Może zostać sporządzony, jeżeli:
- istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy (wypadek spadkodawcy, ciężka choroba, podeszły wiek)
- szczególne okoliczności nie pozwalają zachować zwykłej formy testamentu lub jest to bardzo utrudnione (katastrofy jak powódź czy choroba zakaźna)
Istnieją dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego:
- pierwszy sposób
Jeden ze świadków albo osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia. Może ono nastąpić za życia spadkodawcy, jak i po jego śmierci. Osoba spisująca podaje miejsce i datę oświadczenia złożonego przez spadkodawcę oraz miejsce i datę sporządzenia pisma. Oświadczenie podpisuje spadkodawca (jeśli żyje) i co najmniej dwóch świadków.
- drugi sposób
W ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku wszyscy świadkowie składają przed sądem zgodne zeznania co do oświadczenia spadkodawcy. Sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków, jeśli przesłuchanie jednego z trzech świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
- testamenty podróżne
Oświadczenie woli spadkodawcy może mieć miejsce na statku lub w samolocie. Spadkodawca oświadcza wolę dowódcy lub zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub zastępca spisuje wolę, podaje datę spisania i odczytuje treść woli spadkodawcy. Pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca lub jego zastępca. W przypadku, gdy spadkodawca nie może podpisać pisma, należy podać przyczynę braku jego podpisu. Testament na statku morskim lub powietrznym mogą też sporządzić osoby nieme, głuche i głuchonieme.
- testamenty wojskowe
Szczególna forma testamentu wojskowego polega na tym, że spadkodawca oświadczyć może swoją wolę ustnie wobec dwóch świadków, którzy nie muszą jednocześnie obecni. Testament wojskowy może być sporządzony jedynie w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. Podstawą do sporządzenia tego rodzaju testamentu może być obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub to, że wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.